पाठ १७ धातु र अधातु
तलका प्रश्नको सही विकल्प छनोट गर्नुहोस् :
फलामको मुख्य धाउ कुन हो ?
(अ) बक्साइट
(आ) हेमाटाइट
(इ) अर्जेन्टाइट
(ई) पाइराइट
प्रकृतिमा शुद्ध अवस्थामा पाइने धातु कुन हो ?
(अ) आल्मिनियम
(आ) फलाम
(इ) तामा
(ई) सुन
प्रारम्भिक चरणमा धाउलाई शुद्ध पार्न अपनाइने प्रक्रिया कुन हो ?
(अ) स्मेल्टिङ
(आ) कन्सन्ट्रेसन
(इ) रोस्टिङ
(ई) ग्राइन्डिङ
दिइएका कुन धाउलाई अक्सिडाइज गर्न रोस्टिङ गरिन्छ ?
अ) हेमाटाइट
(आ) बक्साइट
(इ) सिडेराइट
स्मेल्टिङ कुन प्रक्रियाअन्तर्गत पर्दछ ?
(अ) ग्राइन्डिङ
(आ) रिफाइनिङ
(इ) अक्सिडेसन
(ई) रिडक्सन
कारण दिनुहोस् :
सबै धाउ खनिज हुन् तर सबै खनिज धाउ होइनन् ।
कुनै खनिज पदार्थमा धातुको मात्रा धेरै हुन्छ र यसबाट सजिलै र प्रशस्त मात्रामा धातु निकाल्न सकिन्छ भने कुनै खनिज पदार्थमा धातुको मात्रा कम हुन्छ र सजिलैसँग धेरै मात्रामा धातु निकाल्न सकिदैँन। जुन खनिजबाट धातु सजिलै र प्रशस्त निकाल्न सकिन्छ त्यसलाई धाउ भनिन्छ भने जुन खनिजबाट सजिलैसँग प्रशस्त धातु निकाल्न सकिदैँन त्यसलाई धाउ भन्न सकिदैँन। त्यसैले सबै धाउ खनिज हुन् तर सबै खनिज धाउ होइनन् ।
कन्सन्ट्रेसन पश्चात् धाउलाई अक्सिडेसन गरिन्छ ।
धातुको अक्साइडबाट धातु निकाल्न सरल हुने हुनाले धाउको कन्सन्ट्रेसन पश्चात् धाउलाई अक्सिडेसन गरिन्छ ।
फरक लेख्नुहोस् :
खनिज र धाउ
रोस्टिङ र क्याल्सिनेसन
अक्सिडेसन र रिडक्सन
तलका प्रश्नको उत्तर दिनुहोस् :
धातु प्राप्त गर्ने स्रोत के हो ?
धातु प्राप्त गर्ने स्रोत धाउ हो।
फलाम, तामा, आल्मिनियम र चाँदीका धाउको सूची बनाउनुहोस् ।
फलामका धाउहरु:
हेमाटाइट
म्याग्नेटाइट
सिडराइट
लिमोनाइट
तामाका धाउहरु:
चाल्कोसाइट
कपर पाइराइट
क्युप्राइट
आल्मुनियमका धाउहरु
बक्साइट
क्रायोलाइट
कोरन्डम
चाँदिका धाउहरु:
अर्जेन्टाइट
हर्न सिल्भर
रुबी सिल्भर
सिलभर कपर ग्लान्स
मेटालर्जी एक चरणबद्ध प्रक्रिया हो, कसरी ? व्याख्या गर्नुहोस् ।
मेटालर्जीमा धाउहरुबाट धातु प्रशोधन गर्न, धाउका प्रकृति अनुसार क्रमिक रुपमा ग्राइन्डिङ, कन्सन्ट्रेसन, अक्सिडेसन वा रिडक्सन, र रिफाइनिङ जस्ता प्रकृयाहरु चरणबद्ध रुपमा गरी शुद्ध रुपमा धातु प्राप्त गरिने भएकोले, मेटालर्जी एक चरणबद्ध प्रकृया हो ।
इलेक्ट्रोरिफाइनिङबाट कसरी शुद्ध धातु प्राप्त हुन्छ ? एउटा क्रियाकलापको सहायताबाट व्याख्या गर्नुहोस् ।
इलेक्ट्रोरिफाइनिङबाट शुद्ध धातु प्राप्त गर्ने तरिका:
आवस्यक सामग्रीहरु: भोल्टामिटर, अशुद्ध तामाको पाता, शुध्ध तामाको पाता,ब्याट्री, निलो तुथोको घोल।
विधि:
एउटा भोलटामिटरमा निलोतुथोको घोल लिनुपर्छ।
अशुद्ध तामाको पातालाई ब्याट्रीको धनात्मक ध्रुव र शुद्ध तामाको पातालाई ब्याट्रीको ऋृणात्मक ध्रुवसँग जोडी चित्रमा जस्तै एनोड र क्याथोड बनाउनुपर्छ।
भोल्टामरटरमा विद्युत प्रवाह गर्नुपर्छ।
एनोडमा भएको अशुद्ध तामाको पाता खिइँदै जान्छ र क्याथोडमा भएको शुद्ध तामाको पातामा तामा थपिँदै जान्छ।
यसरी विद्युत विच्छेदन विधि प्रयोग गरी अशुद्ध तामाबाट शुद्ध तामा प्राप्त गर्न सकिन्छ।